Lesson 71

Beginning Prayers:

• शुक्लाम्बरधरं विष्णुम् - shuklaambaradharaM viShNum
• सरस्वति नमस्तुभ्यम् - saraswati namastubhyam 
• गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः - gururbrahmaa gururviShNuH 

Topic Summary:

• Introduction to samaasa prakaraNam

Home Work:

• Identify 5 words/samaasa-s in any of the verses you already know

Topic Details:

In samskRutam, especially in shlokas, to fit the message within the meter, it is easier to use conjoined compound words.  The specialty of these kinds of words in the language is that, many many words can be compounded together, two at a time(most of the time)!  Confused?!  These below dos and don'ts about samaasa-s will help alleviate the confusion .

• समसनं समासः। अनेकस्य पदस्य एकपदीभवनं समासः इत्यर्थः। (Conjoining itself is samaasa. The unification of many words into one (housing many words in one word) is called samaasa.) 

                        Ex -  सीतायाः पतिः =  सीतापतिः

• समासः सुबन्तानां भवति, न तु तिङन्तानाम्। (Samasa happen with nouns and adjectives (subanta) only, not verbs)  (avyaya-s are treated as subanta-s)

• समासः युगपत् द्वयोः द्वयोः सुबन्तयोः भवति। द्वन्द्वे तु युगपत् बहूनामपि। (Samaasa happens by putting together two two subanta-s at a time.  Only in dvandva samaasa, many words can come together.)

                         Ex -    रामपुत्रागमनम्
                                    रामस्य पुत्रः  =  रामपुत्रः
                            रामपुत्रस्य आगमनम्   =  रामपुत्रागमनम्
                         Ex -    रामलक्ष्मणभरतशत्रुघ्नाः
                                    रामः च लक्ष्मणः च भरतः च शत्रुघ्नः च  =   रामलक्ष्मणभरतशत्रुघ्नाः

• परस्परान्वितयोः सुबन्तयोः समासः भवति।  (Samaasa happens only when there is a mutual relationship between the subanta-s.)

                         Ex -  रामस्य पुत्रः रामपुत्रः। अत्र द्वयोः परस्परान्वयः अस्ति।  भवति आगमनं रामस्य ,  पुत्रः  रमेशस्य उत्तिष्ठति। अत्र रामस्य आगमने अन्वयः। पुत्रस्य रमेशे अन्वयः। अत्र रामशब्दस्य पुत्रशब्दस्य च परस्परान्वयाभावात् रामपुत्रः इति समासः न भवति।

• समासे पूर्वत्र श्रूयमाणम् पदं पूर्वपदमिति उत्तरत्र श्रूयमाणं पदम् उत्तरपदमिति च व्यवह्रियते।  (Calling word that is heard first as 'puurvapadam' and the word heard later as 'uttarapadam', is in vogue.)

                         Ex -  चोरात्  भयम्   =  चोरभयम् । अत्र “चोर” इति पूर्वपदम्। “भयम्” इति उत्तरपदम्।

• समासे जाते पूर्वपदम् उत्तरपदं च प्रातिपदिकरूपेण स्थितं भवति। ततः समस्तात् पदात् विभक्तिः योजनीया।  (When a samaasa is generated, both the puurvapadam and uttarapadam are put in the praatipadika form.  For usage of the word, the vibhakti is added to that whole word.)

                          Ex -  रामपुत्रः  =  रामस्य  पुत्रः  =  (राम + ङस्) + (पुत्र + सु)
                                                 =  (राम + पुत्र) + सु
                                                 =  रामपुत्र + सु  =  रामपुत्रः

                                   Now the word रामपुत्रः can be used in any vibhakti as a whole word, as per requirement.

Ending prayer:

•  ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदम् - om pUrNamadaH pUrNamidam

____________________________________________________